Voornemen van kabinet tot inperken civiele mogelijkheden milieuorganisaties kan aantal strafzaken doen toenemen

Er wordt steeds meer opgetreden tegen greenwashing, ook het strafrecht biedt daarvoor mogelijkheden. Volgens CPO-docent Sjoerd Lopik zou het zelfs kunnen dat belangenorganisaties voor dit soort zaken vaker tot strafrechtelijke middelen worden gedwongen.

Greenwashing lijkt juridisch steeds meer aandacht te krijgen. Is er inderdaad een trend zichtbaar?

“Het afgelopen decennium is greenwashing een steeds groter onderwerp in het recht geworden. Bij de civiele rechter, de ACM en de Reclame Code Commissie hebben inmiddels verschillende greenwashingzaken gespeeld. Vaak gaan die over het label ‘klimaatneutraal’ dat voor veel producten of diensten werd gebruikt. Zo is de KLM eerder dit jaar door de civiele rechter veroordeeld voor de claim dat je klimaatneutraal kunt vliegen. Die claim kon de KLM niet waarmaken. Voor de ACM is greenwashing zelfs een speerpunt van hun beleid. Ze hebben daarvoor een Leidraad Duurzaamheidsclaims opgesteld. Als bedrijven die overtreden, kan dat tot een onderzoek leiden. Die situatie deed zich bijvoorbeeld voor bij H&M en Decathlon. De ACM stelde vast dat bij beide bedrijven sprake was van duurzaamheidsclaims die niet klopten. Beide bedrijven hebben vervolgens een donatie aan een goed doel gedaan om onder verdere handhaving door de ACM uit te komen. Soortgelijke trajecten speelden bij Greenchoice en Vattenfall.”

Spelen er ook strafrechtelijke zaken over greenwashing?

“In het buitenland vinden stafrechtelijke onderzoeken naar greenwashing plaats. De bekendste is het onderzoek naar het Duitse DWS, een dochteronderneming van de Deutsche Bank. Die bracht financiële producten op de markt die getoetst zouden zijn aan ESG-criteria. Een klokkenluider van DWS stelde dat maar een fractie van die producten daarop getoetst is. De zaak bij DWS heeft al geleid tot een schikking met de toezichthouder in Amerika en in Duitsland is een officier van justitie met een onderzoek gestart. Die heeft al aangegeven aanwijzingen te hebben gevonden voor fraude.”

Wanneer wordt bij fraude en misleiding het strafrecht toegepast?

“Het strafrecht is van oudsher bedoeld voor de meest ernstige gevallen, als ultimum remedium. De inzet ervan kan op zijn plaats zijn als er veel licht zit tussen de gemaakte claim en de waarheid. Het inzetten van het strafrecht kan ook gerechtvaardigd zijn als een organisatie al verschillende keren op de vingers is getikt door een toezichthouder en die rechtsmiddelen blijkbaar onvoldoende zijn gebleken om een bedrijf normconform te laten handelen. Je kunt een zaak over fraude of misleiding ook bij de civiele rechter voorleggen, maar in die gevallen waarin het echt gaat om grote verschillen tussen de claim en de waarheid, kan het de moeite waard zijn om ook het strafrecht te onderzoeken. Het kan dan op zijn plaats zijn om aangifte te doen.

Het zou mij niet verbazen als belangenorganisaties steeds vaker naar het stafrecht zullen grijpen als ze grove misleidingen tegenkomen in duurzaamheidsclaims. Een andere, politieke, ontwikkeling draagt daaraan bij. Nu stappen belangenorganisaties vaak nog naar de civiele rechter, maar die route dreigt te worden afgesneden door plannen van het kabinet. Na de Urgenda- en de stikstofuitspraken is vaak gezegd dat de rechter te veel op de stoel van de politiek zou gaan zitten. Het huidige kabinet wil daarom de procesmogelijkheden voor belangenorganisaties indammen. Het gevolg daarvan kan zijn dat belangenorganisaties genoodzaakt zijn om zich op andere rechtsgebieden te richten, zoals het strafrecht.”

Wat zijn de risico’s voor bedrijven als het gaat om duurzaamheidscommunicatie?

“Je ziet een toename van duurzaamheidscommunicatie door het bedrijfsleven. Dat komt enerzijds omdat consumenten steeds meer willen weten wat de duurzaamheidsgevolgen van een goed of een dienst zijn. Daarnaast zijn er steeds meer juridische verplichtingen voor bedrijven om over duurzaamheid te communiceren. Vanuit de Europese Unie komen de CSRD en de CSDDD eraan die bedrijven verplichten om over bepaalde duurzaamheidsonderwerpen te communiceren. Als dat onjuist gebeurt, kan dat in bepaalde gevallen tot strafrechtelijke aansprakelijkheid leiden. In Nederland is een wetsvoorstel aanhangig waarin overtreding van de CSRD zelfs een strafbaar feit oplevert. Hoe meer een bedrijf communiceert, hoe groter het risico op onjuistheden daarin. Je ziet ook dat bedrijven steeds vaker worden beticht van greenwashing. Een gevolg daarvan kan zijn dat sprake wordt van greenhushing. Dan gaan bedrijven juist minder communiceren over de duurzaamheidsgevolgen van hun producten en diensten omdat ze niet het risico willen lopen daarvoor aansprakelijk te zijn.

Een andere ontwikkeling is dat er internationaal steeds meer procedures komen over onjuistheden die bepaalde bedrijven naar buiten brengen over klimaatverandering als zodanig om daarmee de maatschappelijke en politieke reactie op klimaatverandering te vertragen. Ze hoopten dat ze daardoor langer konden doorgaan met hun bedrijfsactiviteiten. Met name in Amerika worden dat soort zaken nu ook door officieren van justitie bekeken. Deze bedrijven lijken er echt in te zijn geslaagd om de politieke reactie op de klimaatverandering te vertragen door het probleem van klimaatverandering of de invloed van de mens daarop te bagatelliseren. Dat is kwalijk, want snel handelen is bij klimaatverandering juist extreem van belang. We hebben nog maar kort de tijd om de klimaatdoelen te halen. Het lijkt me logisch dat het tot een maatschappelijke wens leidt om hiervoor het strafrecht aan te wenden. En indachtig de trend dat belangenorganisaties op termijn mogelijk in mindere mate bij de civiele rechter terecht kunnen, zou het mij niet verbazen als ook dit soort zaken in de toekomst eerder in het strafrecht komen. Al deze ontwikkelingen en de verplichtingen rondom eerlijke duurzaamheidscommunicatie komen uitgebreid aan bod in het webinar Strafbare greenwashing.”